Mükemmeliyetçi birini nasıl tanırsınız?

Mükemmeliyetçilik Nedir?

Psikoloji alanında mükemmeliyetçilik kavramına ilk değinen kişi olarak kabul edilen Freud; "Süper egonun başarı elde etmeye yönelik aşırı istek duyma şekli" olarak mükemmeliyetçiliği tariflemektedir. 21. yüzyılda psikoloji alanındaki kuramsal gelişmelerle birlikte mükemmeliyetçilik kavramı yeniden psikolog ve psikiyatristlerin ilgi alanına girmiş ve bu kavrama yönelik yeni tanımlamalar yapılmıştır. "Sağlıklı ve sağlıksız mükemmeliyetçilik" gibi ortaya atılan kavramlar, bu kişilik özelliğinin ne boyutta yaşanabileceği ile ilgili alana yeni bir kavrayış getirmiştir. Yakın dönemde psikoloji alanında kabul gören genel yaklaşım ise; mükemmeliyetçiliği boyutsal bir açıdan ele almaya yöneliktir. 

Dünya çapında tanınan "İyi Hissetmek" adlı kendine yardım kitabının da yazarı olan Psikiyatrist David Burns'e göre mükemmeliyetçilik; "Ulaşılabilir olanın ötesinde yüksek standartlara sahip olma, imkansız hedeflere ulaşabilme uğruna takıntılı ve sürekli bir şekilde çabalama, yalnızca üretkenlik ve kazanılan başarılar doğrultusunda kendine değer biçme" şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımda; ulaşması zor YÜKSEK STANDARTLAR, kişisel standartları karşılama adına İNSAN ÜSTÜ ÇABA ve kişinin KENDİ DEĞERİNİ (DEĞERSİZLİĞİNİ) STANDARTLARI KARŞILAYIP KARŞILAMADIĞINA DAYANARAK BELİRLEMESİ'dir. Çok boyutlu bir kavram olarak mükemmeliyetçilik; SAĞLIKLI ya da SAĞLIKSIZ düzeyde olabileceği gibi, kendilik odaklı mükemmeliyetçilik, diğerleri odaklı mükemmeliyetçilik ve sosyal odaklı mükemmeliyetçilik olarak farklı bovutlarda gözlenebilmektedir.

 Mükemmeliyetçiliğin Çeşitleri Nelerdir?

Sağlıklı Mükemmeliyetçilik:

• Kendisine yüksek hedefler koyar.

• Hedeflere ulaşma yolunda harcanan çabadan keyif alır.

• Hedeflerine ulaştığında doyum yaşar, keyfini çıkarır.

• Hedeflerine ulaşamadığında mutsuz olur ancak bunu yaşamının merkezindeki bir başarısızlık ya da değersizlik olarak görmez.

• Sosyal alanda işlevselliğini korur, ilişkilerinde mükemmeliyetçiliğine bağlı ciddi zorlanmalar yaşamaz.

• Özünde, kendine olan saygı ve güveni hisseder.

• Daha detaylı, esnek ve dengeli düşünce tarzına sahiptir.

• Yüksek standartları uyumunu bozmaz, güdüleyici bir işlevi vardır.

Sağlıksız Mükemmeliyetçilik:

• Ulaşılması zor yüksek standartlar koyar.

• Hedef odaklıdır süreçten keyif alamaz.

• Sürekli baskı ve stres altında hisseder.

• Kişisel başarılarını tatmin edici bulmaz.

• Algıladığı başarısızlıkları ölüm kalım meselesi haline getirir.

• Düşünce tarzı katı ve uyum bozucudur.

• Öz saygısı ve güveni hassas ve her an bozulabilir bir dengededir.

• Sosyal ilişkilerinde daha sık sorunlar yaşar.

• Psikiyatrik sorunlara daha yatkındır.

• Kendisinin ve/veya ötekilerin yaptığı hatalara karşı hoşgörüsüzdür.

• Kendini ve/veya diğelerini katı bir şekilde eleştirir.

Sağlıksız Mükemmeliyetçilik

Mükemmeliyetçiliği sağlıksız düzeyde yaşayan bireylerden kimisi yüksek standartları yalnızca kendisine dayatırken kimisi de çevresindeki insanlara yönelik gerçekdışı talep ve isteklerde bulunabilmektedir. Mükemmeliyetçiliğin sağlıksız düzeyde yaşandığı 3 alt tipi bakacak olursak;

1. Kendilik Odaklı Mükemmeliyetçilik: Bu mükemmeliyetçilik tipinde birey, kendisine karşı katı ve özeleştireldir. Yaptığı hataları, başarısızlıkları hoş görebilme konusunda yetersiz ve kendine karşı cezalandırıcıdır.

2. Diğerleri Odaklı Mükemmeliyetçilik: Kişi çevresinde kişilere yönelik yüksek standartlar belirlemekte ve karşılanmadığı durumlarda yoğun hayal kırıklığı, öfke, üzüntü yaşayabilmektedir. Diğerlerinin yaptığı hataları hoş görmekte zorlanarak ilişkilerinde çoğu zaman eleştirel, kusur bulucu ve reddedici bir tutum takınır.

3. Sosyal Odaklı Mükemmeliyetçilik: Toplumsal kurallar, ahlaki değerler kişi için olmazsa olmazdır. Bu mükemmeliyetçilik tipinde bireyin yaşamı '-meli, -malı'lar, 'olması gerekenler' etrafında döner. Olumsuz değerlendirilme korkusuyla birlikte diğerlerini memnun etmeye, onaylanmaya yönelik aşırı hassasiyet ön plana çıkar. "Olması gerekenler"i kişi kendisi yapmazsa yoğun suçluluk, üzüntü, kaygı gibi duyguları yaşayabilmekteyken; diğerleri bu katı standartları karşılamadığı zaman ise kişi tarafından yoğun öfke, tahammülsüzlük yaşanabilmektedir.

Yukarıda bahsedilen mükemmeliyetçilik tipleri tek başına görülebileceği gibi bir kişide aynı anda üçünü de görmek mümkündür.

Neden Mükemmeliyetçi Olunur?

Mükemmeliyetçilik; kişinin kendisi, çevresi ve yaşamı algılama şeklinin bir yansımasıdır. Erken çocukluk döneminden itibaren anne babası ve kendisi için önemli olan diğer figürlerle kurduğu ilişkiler doğrultusunda bir çocuk mükemmeliyetçiliği geliştirebilmektedir. Pek tabi ki diğer kişilik özelliklerinde olduğu gibi mükemmeliyetçiliğin gelişiminde tek bir sebebi suçlamak doğru değildir. Olası sebeplere bakacak olursak;

• Ebeveynin koşullu sevgi sunması. Böyle bir aile ortamında çocuk, anne babasının standartlarını karşılayabildiği oranda sevildiğini, onaylandığını hisseder

• Kusur bulucu, katı, eleştirel ebeveyn tutumları

• Başarılı olma yönünde aşırı talepkar bir çevreye sahip olma 

• Yoğun yaşanan yetersizlik, duygusal açıdan yoksunluk, utanç ve suçluluk duygularıyla baş edebilmek adına

• Aile içindeki rol modeller ve anne babanın katı değerlerinin, kurallarının içselleştirilmesi

Yukarıda sayılan sebepler, özellikle uyum bozucu düzeyde yaşanan sağlıksız mükemmeliyetçiliğin gelişimine katkı sağlamakta; depresyon, kaygı bozuklukları, ilişki sorunları, kronik stres ve bedensel rahatsızlıklar gibi birçok probleme zemin hazırlayabilmektedir.

Sağlıksız Mükemmeliyetçiliği Nasıl Yenebilirim?

Bir insanın kendisiyle ilgili bir şeyi değiştirebilmesi için önce neden değiştirmesi gerektiğiyle ilgili kendini inandırması önemlidir. Aksi halde, bu yolda atılacak her adım ya başkaları tarafından zorla yaptırılmakta ya da geçici başarısız denemeler olarak kişi tarafından çabucak terk edilmektedir. O halde mükemmeliyetçiliğin üstesinden gelebilmek için:

• Mükemmeliyetçi olmanızın avantaj/dezavantajlarını sıralayın.

• Avantajlar mı dezavantajlar mı ağır basıyor belirleyin.

• Dezavantajların ne gibi bedelleri olduğunu kendinize hatırlatın.

• Neden mükemmeliyetçiliği geliştirmiş olabileceğinizle ilgili çocukluğunuzu düşünün.

• Mükemmeliyetçi olmanız geçmişte ne işinize yarıyordu? şimdi ne ölçüde işinize yarıyor ya da yaramıyor?

• Ulaşılması zor standartlar yerine gerçekçi hedefler koymaya çalışın.

• Mükemmeliyetçiliğiniz yüzünden yapmaktan kaçındığınız, ertelediğiniz şeyleri listeleyin.

• Temponuza uygun bir şekilde kaçındığınız durum ve görevlerle yüzleşin.

• Stres yönetimi için dengeli düşünme ve yaşama alışkanlıkları edinin.

• Kendinizi ödüllendirin, iş-eğlence dengesini yaşamınızda kurun.

• Hatalara karşı daha az katı ve eleştirel bir tutum takınmaya çalışın.

• Baskı ve stres altındayken sosyal çevrenizden destek isteyin.

• Gevşeme egzersizi yapın.

• Uzman desteği alın.

Uyum bozucu bir hal alan mükemmeliyetçiliği törpüleyebilmek tıpkı diğer tüm alışkanlıkları değiştirmek kadar sabır ve tekrar isteyen bir süreçtir. Unutmayalım ki anamızın karnından mükemmel olmak, hatasız olmak, en iyi olmak için doğmadık. Güvenlik, bağlanma, istikrar, yeterli hissetmek, duygu ve ihtiyaçları ifade edebilmek, gerçekçi sınırlar oluşturabilmektir evrensel ihtiyaçlarımızdır.

Mükemmeliyetçilik bu ihtiyaçları karşılamanın dolaylı ve varışı olmayan yoludur.

Strese Yatkın Kişilik Özellikleri adlı başlıklı yazıyı okumak için tıklayın.