Travma ve Sonrası
Genel olarak bakıldığında insan, değişiklikler karşısında uyum sağlama kapasitesi olan bir varlıktır. Yani şehir değişikliği, askere gitme, ayrılık, sevilen birinin kaybı gibi pek çok durum kişinin psikolojik dayanıklılığı yerindeyse mevcut durumuna uyum sağlama konusunda zorluk yaşamayacaktır. Ancak yoğun düzeyde korku, dehşet ve çaresizlik duygularıyla karşı karşıya kalınan travmatik yaşam olayları kişinin dayanma gücünün ötesine geçer.
Travmatik olayın yoğunluğuyla birlikte kişinin temel güven/güvenlik duygusu derinden sarsılır. Gerçek bir tehlike karşısında ölümle sert bir şekilde yüzleşen ya da başkasının başına gelen bir travmaya bir şekilde tanıklık eden insanda yoğun stres belirtilerinin eşlik ettiği bir dizi akut reaksiyonlar görülme ihtimali vardır. Bu reaksiyonlar travma psikolojisi alanında sıkça dile getirilen "Olağandışı bir duruma verilen olağan zihinsel, bedensel, duygusal tepkilerdir." Nasıl ki bizim için önemli biri öldüğünde belli bir süre yasını tutup yaşadığımız kaybı sindirmeye çalışıyorsak, travmatik olaya yönelik verilen akut tepkiler de beynimizin sağlıklı "hazmetme" çabalarıdır. Başka bir deyişle beynimiz her zaman olduğu gibi başına geleni anlamaya, anlamlandırmaya çalışıyordur. Ancak normal gündelik bir stresörden farklı olarak travma; bilişsel açıdan ele alındığı bireyin yaşamla ilgili 3 temel inancını (Ben değerliyim - İnsanlar güvenilirdir Dünya güvenli bir yerdir) alaşağı edebilmektedir.
Travmatik olay sonrasındaki ilk 3 ayda gözlenebilen akut stres tepkileri şu şekildedir:
- Şok tepkisi
- Korku, kaygı, suçluluk, pişmanlık, öfke, karamsarlık, panik, çaresizlik, utanç
- Olayla ilgili anılarla meşguliyet artma
- Dikkat, konsantrasyon, bellek sorunları
- Sosyal açıdan geri çekilme
- Somatik/bedensel, tıbbi ve psikolojik sorunlarda artış
- Uyku ve iştahta değişmeler
- Aşırı uyarılmışlık durumu ve irkilme tepkileri
- Depresif yakınmalar
- Kontrol etme ihtiyacında artma
Travmatik olayın şiddetinden dolayı bu belirtiler olağandışı duruma verilen olağan tepkilerdir. Ancak kişinin travmayla ilişkili yaşadığı sorunlar uzadığında, işlevselliğinde belirgin bozulmalar görüldüğünde Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tablosu ortaya çıkabilmektedir.
Amerikan Psikiyatri Birliğinin Tanı ölçütlerine göre 6 yaş ve üzerinde Travma Sonrası Stres Bozukluğunun Belirtileri şu şekildedir:
1. Aşağıdaki yollardan biriyle (ya da birden çoğuyla), gerçek ya da göz korkutucu bir biçimde ölümle, ağır yaralanmayla karşılaşmış ya da cinsel saldırıya uğramış olma:
• Doğrudan örseleyici olay(lar) yaşama.
• Başkalarının başına gelen olay (lar)ı, doğrudan doğruya görme (bunlara tanıklık etme).
• Bir aile yakınının ya da yakın bir arkadaşın başına örseleyici olay(lar) geldiğini öğrenme. Aile bireyinin ya da arkadaşının gerçek ölümü ya da ölüm olasılığı kaba güçle ya da kaza sonucu olmuş olmalıdır.
• Örseleyici olay (lar)ın sevimsiz ayrıntılarıyla, yineleyici bir biçimde ya da aşırı bir düzeyde karşı karşıya kalma (örn. İnsan kalıntılarını toplayan ilk kişiler; çocuk sömürüsünün ayrıntılarıyla yeniden yeniden karşılaşan polis memurları).
2.Örseleyici olay (lar)dan sonra başlayan, örseleyici olay(lar)a ilişkin istenç dışı gelen aşağıdaki belirtilerin birinin (ya da daha çoğunun) varlığı:
• Örseleyici olay (lar)ın yineleyici, istemsiz ve istendışı gelen, sıkıntı veren anıları.
• İçeriği ve/ya da duygulanımı örseleyici olay (lar)la ilişkili, yineleyici sıkıntı veren düşler.
• Kişinin örseleyici olay (lar) yeniden oluyormuş gibi hissettiği ya da davrandığı çözülme (dissosiyasyon) tepkileri (örn. Geçmişe dönüşler). (bu tür belirtiler, belirli bir görülme aralığında ortaya çıkabilirler; en uç biçimi, o sırada çevresinde olup bitenlerin tam olarak ayırdında olmamadır.)
• Örseleyici olay (lar)ı simgeleyen ya da çağrıştıran iç ya da dış uyaranlarla karşılaşınca yoğun ya da uzun süreli bir ruhsal sıkıntı yaşama.
• Örseleyici olay (lar)ın simgeleyen ya da çağrıştıran iç ya da dış uyaranlara karşı fizyolojiyle ilgili belirgin tepkiler gösterme.
3.Aşağıdakilerden birinin ya da her ikisinin birlikte olmasıyla belirli, örseleyici olay (lar)dan sonra ortaya çıkan, örseleyici olay (lar)a ilişkin uyaranlardan sürekli bir biçimde kaçınma:
• Örseleyici olay(lar)la ilgili ya da yakından ilişkili,sıkıntı veren anılar, düşünceler ya da duygulardan kaçınma ya da bunlardan uzak durma çabaları.
• Örseleyici olay(lar)la ilgili ya da yakından ilişkili, sıkıntı veren anılar, düşünceler ya da duyguları uyandıran dış anımsatıcılardan (insanlar, yerler, konuşmalar, etkinlikler, nesneler, durumlar) kaçınmaya da bunlardan uzak durma çabaları.
4.Aşağıdakilerden ikisinin (ya da daha çoğunun) olmasıyla belirli, örseleyici olayların ortaya çıkmasından sonra başlayan ya da kötüleşen, örseleyici olay(lar)a ilişkin düşünce ve duygularda olumsuz değişiklikler olması:
Örseleyici olay (lar)ın önemli bir yönünü anımsayamama
• Kendisi, başkaları ya da dünya ile ilgili olarak, sürekli ve abartılı olumsuz inanışlar ya da beklentiler (örn. "Ben kötüyüm", "Kimseye güvenilmez", "Dünya tümüyle tehlikeli bir yerdir", "Bütün sinir sistemim kalıcı olarak bozuldu")
• Örseleyici olay(lar)ın nedenleri ve sonuçlarıyla ilgili olarak, kişinin kendisi ya da başkalarını suçlamasına yol açan, süreklilik gösteren çarpık bilişler.
• Süreklilik gösteren olumsuz duygusal durum (örn. Korku, dehşet, öfke, suçluluk ya da utanç).
• Önemli etkinliklere karşı duyulan ilgide ya da katılımda belirgin bir azalma.
• Başkalarından kopma ya da başkalarına yabancılaşma duyguları.
• Sürekli bir biçimde, olumlu duygular yaşayamama (örn. Mutluluğu, doyumu ya da sevgi duygularını yaşayamama).
.Aşağıdakilerden ikisi (ya da daha çoğu) ile belirli, örseleyici olay(lar)ın ortaya çıkmasıyla başlayan ya da kötüleşen, örseleyici olay (lar)la ilintili, uyarılma ve tepki gösterme biçiminde belirgin değişiklikler olması:
• İnsanlara ya da nesnelere karşı sözel ya da sözel olmayan saldırganlıkla dışa vurulan, kızgın davranışlar ve öfke patlamaları (bir kışkırtma olmadan ya da çok az bir kışkırtma karşısında)
• Sakınmaksızın davranma ya da kendine zarar veren davranışlarda bulunma.
• Her an tetikte olma.
• Abartılı irkilme tepkisi gösterme.
• Odaklanma güçlükleri.
5.Uyku bozukluğu (örn. Uykuya dalmakta ya da uykuyu sürdürmekte güçlük ya da dingin olmayan bir uyku uyuma).
0 Comments