Neredeyse 50 yıldır kişilik yapısı ve stresle ilişkisi üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Günümüzdeki stres çalışmaları daha çok duygu, algısal süreçlere odaklansa da geçmişte yapılan bilimsel çalışmalar kişilik çeşitleri, farklı kişilik özellikleri ve davranışlar üzerrine yoğunlaşmıştır.

 Strese yatkın kişilik dendiğinde akla ilk gelen A tipi kişiliktir. A Tipi Kişilik San Francisco'da bir grup kardiyolog strese yatkınlığın fazla olduğu A tipi kişilik kavramını ortaya atmıştır. 

A tipi kişiliğin tanımlanan genel özelliklerine bakıldığında;

1- Rekabetçilik

2- Sözel Saldırganlık 

3- Aşırı Çalışma-Efor Sarfetme

4- Kolayca Gevşeyememe 

5- Zaman Yönetiminde Katılık 

6- Kolayca Öfkelenme ve Düşmanlık hisleri Karşımıza çıkmaktadır.

 A tipi kişilik özellikleri belirgin olan birinin; engellenme ve kaybetmeye tahammülü oldukça azdır. Sürekli başarma baskısı içinde rekabetten kendini alıkoyamaz. Hırçın ve sözel olarak saldırgandır, iğneleyici konuşma, sık sık çevresine patlama görülür. Çoğu zaman aynı anda 2 ya da daha fazla işi birlikte götürme gayretiyle ve sinir harbinde çalışır. Çalışmadığı ya da üretken olmadığı zamanlarda suçluluk hislerine daha yatkındır ve zamanı boşa harcamaktan hiç hoşlanmaz. Süpermarket kasasında sıra bekleme gibi durumlarda sıklıkla çabuk sabırsızlanır. Bu belirtilerin yanı sıra Tip A kişilikte sıkça karşılaşılan belirtiler; yüz, boyun ve alın kasları başta olmak üzere genel bedensel-kas gerginliği; patlayıcı ve yüksek sesle konuşma; iletişim esnasında karşıdakinin konuşmasını bitirmeye fırsat vermeden araya dalma; konuşan kişinin lafını bitirmesine olanak tanımadan tamamlama, aceleci davranışlardır.

 Tip A kişilik özellikleri sergileyen bireyler genellikle sıkı çalışan ve başarılı insanlardır. Rekabetçi yapıları, sıkı çalışmaları ve yüksek motivastonları genellikle ekonomik ve yüksek statü sahibi olmayla ödüllendirilirken bunun bedeli çoğunlukla sağlık sorunlarının ortaya çıkması şeklindedir. A Tipi Kişilik ve Sağlık Sorunları.. Bu alanda yapılan bilimsel çalışmalar; A tipi kişiliklerin yatkın olduğu rahatsızlıkları ortaya koymaktadır. 

Bunlar; 

• Kalp-damar hastalıkları

 • Yüksek kan basıncı

 • Erken ölüm oranları A tipi kişilikle ilgili yapılan çalışmalarda özellikle kronik öfke, yüksek kan basıncı, sigara kullanımı ve fiziksel egzersizin olmayışı ile kalp-damar rahatsızlıkları arasındaki güçlü ilişki ortaya konmaktadır.  

C Tipi Kişilik ve Kansere Yatkınlık..

 Umutsuzluk ve çaresizlik duygularının yoğun olarak yaşandığı C tipi kişilik davranışları sergileyen bireylerin özellikle kansere yatkınlığının daha fazla olduğu ortaya konmaktadır. Bu tarz kişilik özellikleri sergileyen bireyler; tekrarlayan başarısızlıklar ve stres karşısında vazgeçmeye ve umutsuzluk, çaresizlik geliştirmeye daha yatkındırlar. Bu tarz durumlarda anksiyete ya da diğer duygularla tepki vermek yerine bu tarz bireylerin duygularını sıkça bastırdığı ve duygusal tepkileri dışa vurmadığı söylenebilir. A tipi kişilikte öfke, kızgınlık, düşmanlık ve saldırganlık ön planda olabilirken C tipi kişilikte bu duyguların neredeyse hiçbiri görülmemekle beraber, kişi adeta "kendi kaderine teslim olmuştur".

 C tipi kişilik özellikleri sergileyen bireylerde sıkça görülen bir diğer davranış kalıbı; kabul görebilmek için sürekli diğerlerini memnun etme üzerine yapılanmıştır. Bu nedenle sıklıkla diğerlerine 'hoş", 'iyi' görünebilmek pahasına öfke ve diğer olumsuz duyguları bastırma gayretindedir. Başka insanlar karşısında kendi değer ve sınırlarına sahip çıkabilmek, kendini ortaya koyabilmek oldukça zordur. Bu durum C tipi kişilik özellikleri sergileyen birinin bütünlüğüne tehdit niteliğindeyken, yaşam olayları karşısındaki pasif, edilgen tutumları çaresizlik, umutsuzluk hislerini güçlendirmektedir. 

Bu alanda yapılan çalışmalar; rahim ağzı kanserinde umutsuzluk hissinin önemli bir yordayıcı olduğunu desteklemektedir. Öğrenilmiş Çaresizlik kavramını ortaya atan Martin Seligman çaresizlik ve umutsuzluğun 3 boyutundan bahsetmektedir;

 1- BİLİŞSEL: Öğrenilmiş çaresizlik geliştiren kişiler bir sonra yaşamındaki problemleri çözemeyeceğine inanırlar. 

2- DUYGUSAL: Tekrarlayan başarısızlıklar karşısında kişinin üstesinden gelemeyeceğine olan olumsuz inancı kronik depresyona zemin hazırlamaktadır. ya da birden fazla başarısızlıktan 

3- DAVRANIŞSAL: Depresyon ve problemin çözülmesi yönünde motivasyonel azalma; enerji seviyesinde düşme ve yorgunluk gibi sonuçlara varabilmektedir. Umutsuzluk ve çaresizliğin eşlik ettiği C tipi kişilik özellikleri sergileyen kişiler, zorluklar karşısında direnmek ve mücadele vermek yerine vazgeçmeye, teslim olmaya daha hazır bir yapıdadır.

 Savaşmak yerine teslim olmak rahatsızlıkların seyrinde olumsuz bir etkiye sahiptir. "Mücadele ruhu" olarak da bilinen tutum ve davranışlar özellikle kanser hastalarında hayatta kalmayla ilişkilidir. "Mücadele ruhu" olarak bahsedilen aslında tam olarak umutsuzluk/çaresizliğin zıttıdır. Göğüs kanseri hastalarıyla yapılan 15 yıl süren bir takip çalışmasında; hastalıkla mücadele eden hastaların, umutsuz/çaresiz yapıda olanlara göre 2 kat daha fazla hayatta kaldıklarını ortaya koymuştur.

 "Öğrenilmiş İyimserlik" adlı kitabında ise Seligman, değişebilmenin mümkün olduğunu etkili bir sekilde ortava koymaktadır. 

Psikoterapi, psikiyatrik destek alma, etkili stres yönetimi; umutsuzluk içindeki kişilerin yaşamları üzerindeki kontrolü yeniden kazanmasına, hayatlarındaki problem ve rahatsızlıklarla daha "iyimser" şekilde başa çıkmasına yardımcı olabilmektedir.

Obezite ve psikoloji aslında birbiriyle çok fazla ilişkili iki durumdur. Bu yazımızda obezite ve psikolojisi ilişkisini inceliyoruz. 

Benlik Kavramı: Benlik kavramı bireyin kendini nasıl tanımladığı ile ilgili geniş bir kavramdır. Benlik kavramı yaşam boyu devam eden, ergenlikte ve ilk yetişkinlikte son derece önemli dinamik bir süreçtir. Benlik kavramı beden imajı ve benlik saygısı ile iç içedir. Benlik, kişinin kendisini nasıl gördüğü, başkalarının gözünde nasıl değerlendirildiği ve gelecekte nasıl biri olmak istediği şeklinde üç boyutta kavramsallaştırılmaktadır. Benlik kavramının beğenilmesi ve benimsenmesi sonucunda benlik saygısı oluşmaktadır. 

Beden İmajı: İlk kez Paul Schilder tarafından 1935 yılında tanımlanan beden imgesi kavramı, psikolojik bir olgu olarak belirtilmiş ve zihinde oluşturulan bedenin resmi olarak tanımlanmıştır (Grogan, 1999). Tanımlamalardaki ortak kavramlar bireyin dış görünüşüyle ilgili algısı, duygusu, düşünceleri, tutumları ve davranışlarıdır. Beden imajı, benlik saygısı ve özgüvenin belirlenmesinde önem taşımakta olup, beden imgesi benlik kavramının ayrılmaz bir parçasıdır (Rees, 2005). 

Son yıllarda modanın da etkisiyle genç, güzel, güçlü ve sağlıklı olmak bireyin toplumsal rolünün en önemli ölçüsü haline gelmiştir. Erkeklerde kaslı bir görüntü gücü çağrıştırırken, kadın için yüz güzelliği ve zayıf bir beden çekiciliği çağrıştırmaktadır. Kısacası kaslı bir vücut, güzel bir yüz ve ince bir beden başarıyı, özgüveni, gücü imgeler haline gelmiştir.

 Günümüzde, kişinin kendine duyduğu saygının büyük bir bölümünü beden imgesi oluşturmaktadır. Bebek doğduğunda bedeninden ibarettir, çünkü henüz sözlü düşünce gelişmemiştir. Anne, bebeğini öptükçe, kucağa aldıkça bebek bedenini ve dolayısıyla kendini değerli hisseder. Yani, bebeklikte oluşmaya başlayan beden imgesindeki ilk etken dokunulmaktır. Birey ergenlik çağına geldiğinde aile dışındaki toplumsal çevrenin etkisine açık hale gelir. 

Ergenlik döneminde toplumun beden estetiğine yönelik değerleri, modanın ve akranların tutumları ergen birey üzerinde büyük bir etki yapmaktadır. Karşı cins tarafından beğenilmeme, bedensel görüntüye yönelik aşağılamalar (örneğin "kepçe kulak","cüce" "şişman" vb.) beden imajının bozulmasına neden olabilmektedir. Diğer yandan ergenlik çağında ortaya çıkan hormonal değişikliklerle karşı cinse ilgi artmaya başlar. Ergen beğenilme arzusu duyar. Akademik uğraşların önemi azalırken, ayna karşısında geçirilen zaman artmaya başlar. Akranları arasında popüler olma, tercih edilme, ön plana çıkmak ve karşı cins tarafından beğenilmek ergenin özsaygısını yükseltmektedir. 

Bu nedenle bedenin nasıl göründüğü bir takıntı haline gelebilir. Kilo almak veya akne, sivilce vb. durumlar felaket gibi algılanabilir. Aileden yavaş yavaş uzaklaşan, yani yeni bir kimlik arayışına giren bir ergen, bazen bedenini bir makine gibi kontrol etmeye çalışabilir. Ergen bir yandan zayıf olmak isterken bir yandan da metabolizması nedeniyle zayıflayamıyor veya ideal bedene sahip olmadığını düşünerek anoreksiya ve bulimiya olarak adlandırılan yeme bozukluklarına yakalanabilir. Yediklerini kusma, gereğinden çok fazla miktarda yemek tüketme, ishal yapıcı haplar ve aşırı egzersiz şeklinde kontrol davranışlarına başvurabilmektedir.

Özsaygı çift yönlü olarak işler. Beden imajından memnuniyetsizlik öz saygısını düşünürken, özsaygısının düşüklüğü de bedenine imajını olumsuz algılamasına neden olmaktadır. Örneğin, böyle bir ergen beden ağırlığı normal olsa bile kendini şişman veya biçimsiz algılayıp, beden sağlığını bozma pahasına da olsa zayıflayabilmeyi hedef haline getirecektir. 

Beden imgesinin olumsuz olması sadece yeme bozukluklarına neden olmaz, bu kişiler vücutlarının belli bir bölgesinden hoşnut olmazlar ve bu bölge ile takıntılı bir şekilde uğraşırlar. Bu takıntılı durumun psikolojideki adı vücut dismorfik bozukluğudur. Bu rahatsızlıktan kurtulmak için birçok kişi cerrahi müdahaleye başvurabilmekte, bazılarının cerrahi müdahale sonrası beden imgesinin olumlu hale geldiği gözlenirken, % 20'sinin bir süre sonra bedenlerinin başka bir bölgesinden şikayetçi oldukları gözlenmektedir. Bazılarının da eski hallerine dönmeyi istediklerini söyleyebiliriz.

 Dismorfik bozuklukta kişi bedeniyle barışık değildir. Bu nedenle zamanının çoğunu bedeninde gerçekte var olmayan ya da önemsenmeyecek kusurlarla uğraşarak geçirir. Özetle söylemek gerekirse, bedenle ilgili memnuniyetsizlik arttıkça, benlik saygısında düşüş meydana gelir. Özkan (1994) yüksek benlik saygısı kavramının kendini değerli hissetme, toplum tarafından hoş bulunma ve kendini kabullenme ile ilişkili, düşük benlik saygısı kavramının da yalnızlık, depresyon, sosyal anksiyete ve yabancılaşma ile ilişkili olduğunu bildirmektedir.

 Olumlu bir beden imajı için; 

1. Ebeveyn bebeğine ve çocuğuna sevgisini fiziksel olarak göstermeli (öpmek, koklamak, okşamak) 

2. Ebeveyn çocuğun fiziksel gücünü keşfetmesini desteklemeli. Spor, dans, yoga gibi farklı bedensel aktiviteler bedene hakim olma ve bedeni kendinin olumlu bir parçası gibi algılamasını sağlar 

3. Okulda çocuğa sataşılıyorsa öğretmenler uyarılmalı, evde kardeşlerin sataşmaları ebeveyn tarafından engellenmeli

 4. Medyada görünmenin başarılı olmanın tek yolu olmadığının farkına varmak

 5. Neye benzediğinize ya da kaç ilo olduğunuza bağlı olmayan 10 becerinizi yazıp, bu listeye sık sık göz atmak 

6. Başkalarına karşılıksız yardım etmek, yaşanan manevi tatmin ile kendilik saygısını arttırarak beden imgesini de daha olumlu yapar. 

7. Hayattan beklentilerinizi belirleyip bunları gerçekleştirmek için ihtiyacınız olan fiziksel güzellik dışındaki özelliklerinizi güçlendirin 

8. İşinizde ve ilişkilerinizde kendiniz mutsuz hissediyorsanız faturayı bedeninize kesmeyin. Psikolojik destek alarak mutsuzluğun asıl nedenlerini araştırın

 9. Sokağa çıkın ve etrafınızdaki insanlara bakın. Süper modellerin sayısının çok az olduğunu göreceksiniz. 

10. Olumlu bir beden imajı için insanlarla ilişki kurmak çok önemlidir. Kişilerarası iletişim becerilerinizi geliştirmek yapılması gereken en önemli işlerin başında gelmektedir. 

11. Bir boy aynası karşısında kendinizi inceleyin ve gözlerinizin içine bakın. Çirkin bulduğunuz beden bölgelerinizi yüksek sesle kendinize söyleyin. Utanma duygusuyla yüzleşin. Daha sonra güzel, sempatik ve çekici bulduğunuz yönleri itiraf edin. Güzel, çekici ve sempatik yönleriniz ile insanları etkileyebileceğinizi düşünün.

Ebeveyn boşanmasına çocukların tepkisi yaşlarına göre değişir. 

**Gelişimin latans döneminde yani 7-11 yaş arasında sosyal farkındalık ve kendini farkındalık önemli ölçüde arttığından çocuğun boşanmaya vereceği tepki kuvvetlenmektedir. Erken latans döneminde anne baba ayrılığı yaşayan çocuklar kızgınlıklarının farkına varsalar da sadakat ve korku hisleri ağır basacağından bu duygularını bastıracaklardır. Sadakat ve kızgınlık arasındaki çatışma çocuğun psikolojisini derinden etkileyebilir. Bu yaştaki çocuklar giden ebeveyni kendinin reddi gibi algılayarak düşük benlik saygısı geliştirebilirler. Bu çocuklarda depresyon, bozulmuş davranış ve okul başarısızlığı, izolasyon göstermeye yatkınlık sıklıkla gözlenen psikolojik bozukluklardır. 

Kızlar ebeveyn ayrılığında erkeklere oranla daha fazla davranış problemi göstermekte, latans çağı erkek çocuklarda baba ayrılığında cinsiyet özdeşiminde bozukluklara sık rastlanmaktadır. 7-11 yaş erkek çocuklar boşanmaya kızlara oranla daha fazla kızgınlık ve stres gösterirler. Bu kızgınlık özellikle öğretmeler ve arkadaşlar üzerine kayabilir. Bazı çocuklar ise babanın ayrılıp gitmesinden doğrudan anneyi sorumlu tutar. 

Boşanma sonrası çocukta görülen agresyon latans döneminde okul öncesi çocuklara göre her zaman daha fazladır. Yaşanan agresyon okul başarısı ve arkadaş ilişkilerinde azalmaya yol açsa da bir yıl içinde bu problemlerin çoğu düzelir. Ergenlerin aksine latans yaşı çocuklarında aileyi barıştırma arzusu çok yüksektir. Çünkü çocuk aileden bireyselleşmeye hazır değildir ve destek arayışında aile yegane dayanaktır. 

Yapılan araştırmalar boşanma kararı veya erken yas evresinde kızgınlık yaşayan çocukların, uzun dönemde kızgınlıklarının daha da arttığını göstermektedir. Bu çocuklar anne babalarını suçlar, öfke patlamaları, anne babaya karşı gelme, suç işleme, okul başarısızlığı ve okuldan kaçma gibi olumsuz davranışları sıklıkla gösterebilirler. Kızlar erkeklere oranla boşanmayı daha kolay sindirmekte, uyum oranları ve okul başarıları daha yüksek olmaktadır. Sağlanan uyumda boşanan eşler arasındaki çatışmanın derecesi önemli role sahiptir.

 Okul öncesi ve latans döneminde boşanmayı yaşayan kızların ergenlik döneminde erkeklerle etkileşimde artmış anksiyete ve baştan çıkarıcılık görülebilmekte, artmış cinsel aktivite ve rasgele cinsel ilişkiye girme oranı yükselmektedir. 

**Ergenlerde ise boşanmanın yaratacağı en temel sorun otonomi kazanmadaki yetersizliklerdir. İinsan gelişiminde sağlıklı, bütünleşmiş kimliğin gelişmesi için aileye bağımlılığın yavaş yavaş azalması gerekmektedir. Ergenlerde otonomi emosyonlar, davranışlar ve değerler olarak üç basamakta kazanılır. 

Bireyin yakınlaşma ve sevgi ihtiyacını ev dışından da karşılamaya başlaması emosyonel otonomi, kişisel davranışları hakkında karar verme sorumluluğunu alması davranışsal otonomi, yanlış ve doğruyu algılama ve yaşam stilini belirleme ise değerlerin otonomisi olarak tanımlanabilir. Otonominin başarılı olarak gerçekleştirilmesi ebeveyn ayrılığı yaşayan ergenlerde zor olabilir. 

Erkek ergenlerde ebeveyn boşanmasına bazen regresif, bazen de yaşından büyük davranışlarla tepki verilebilmektedir. İlk grup kendinden daha küçük çocuklarla zaman geçirmeye başlayabilir, okul devamı ve başarısı düşebilir. İkinci grup ise hazır olmasa bile bağımsızlığını ilan ederek antisosyal davranışlar ve suç eğilimi gösterebilir. 

Kızlarda ise erken cinsel ilişki yaşama ve arkadaş bağımlılığı sıklıkla görülür. Kızgınlık ve yas da ergenlerde boşanmaya verilen tepkiler arasındadır.

 **Okul öncesi çocuklarda cinsiyet, boşanma öncesi evde yaşanan stres ve ebeveynlik işlevlerinin yeterli gösterilip gösterilmediği çocuktaki psikolojiyi etkileyecek yegane faktörlerdir. Okul öncesi çocuk alt ıslatma, tutturmalar, anne ve babaya vurma, anne babaya aşırı düşkünlük gösterme ve eskiden sevilen bir oyuncak ya da nesneye yeniden bağlanma gibi tipik gerileme davranışları görülebilir. 

Erkek çocuklar sık sık kavga ederek, anne ve babaya, öğretmen ve bakıcılarına bağırıp çağırarak, vurup kırarak öfkelerini açığa dökebilirler. parmak emme, yatağı Korku, anksiyete, üzüntü, akut ayrılık anksiyetesi, uyku problemleri ve bilişsel konfüzyon 2-6 yaş çocuklarında boşanma veya ayrılma kararının açıklandığı erken yas evresinde verilen duygusal tepkilerdir. Akut psikolojik tepkiler genelde bir yıllık sürede düzelirler. Uzun dönemde yaş küçüldükçe yaşanan sorunlar daha az olmaktadır.

 Bu döneme özgü bazı ortak sorunları özetlersek; anne baba ayrılığını ödipal dönemde yaşamış çocuklarda okul davranış problemlerinin daha sık olduğunu söyleyebiliriz.

Baba yokluğu yaşayan erkek çocuklarla yapılan araştırmalarda 5 yaş öncesi ebeveyn boşanması yaşayan latans yaşı erkek çocukların anlamlı derecede daha sık okul başarısızlığı yaşadıkları görülmüştür. Babası büyüyen erkek çocukların daha az rekabetçi, spora ilgisiz, başkalarına bağımlı ve daha saldırgan oldukları saptanmıştır.

 Bu çocuklarda okul başarısızlığı ve otoriteye başkaldırı sık görülür. Okul öncesi dönemde baba ayrılığı cinsel kimlik konusunda kafa karıştırabilir. Her şeye rağmen çatışmalar sonucu yıpranmış bir ailede yaşayan çocukların, boşanmış ailelere oranla daha fazla problem yaşadığı da bilinmelidir.

Psikososyal gelişimde önemli yer tutan 2-3 yaş dönemi, bebeklikten çocukluğa geçiş dönemidir. 16-42 ay arasında görülen, "2 yaş sendromu" olarak da isimlendirilen bu dönem, çocuk psikolojisinde çok önemli olup, anne babalar ve çocuk için zorlu bir süreçtir. Yürümeye ve konuşmaya başlayan çocuk için bireyselleşmenin ilk adımlarıdır 2 yaş dönemi.